Logo Santiago aan het Wad

Home

Santiago aan het Wad - Pelgrimeren in Fryslân

Pelgrimsroutes, refugio’s en klokgelui in het Friese land. Je kunt Fryslân lopend of fietsend verkennen om de natuur te ontdekken, andere mensen te ontmoeten of dichterbij jezelf te komen. Het Spaanse Santiago de Compostela is voor velen het einddoel van hun tocht. Echter de weg ernaar toe, het onderweg zijn, is ook een betekenisvolle ontdekkingsreis. En dat kan in Fryslân met vijf pelgrimsroutes en 19 kerkrefugio’s, waar je kunt overnachten. Daarmee is een eeuwenoude traditie terug. Dat maakt het onderweg zijn meer dan speciaal.
Tip: Beluister de podcast Camino NL De Amsterdamse podcastmaakster Johanna Kroon heeft afgelopen jaar vijf episodes gepubliceerd over de Friese pelgrimsfaciliteiten.

VIJF FRIESE PELGRIMSROUTES

Het Jabikspaad is een pelgrimsroute met als startpunt Sint-Jacobiparochie aan de Friese Waddenkust. Al 25 jaar is dit een aanloop- en fietsroute naar het Spaanse Santiago de Compostela. Inmiddels zijn er vier Friese pelgrimsroutes bijgekomen: het Odulphuspad, Klooster Claercamppad, Bonifatius Kloosterpad en het Ziltepad. De routes sluiten op elkaar aan en dekken de hele provincie. Ze ontsluiten vergeten kloosterhistorie in buitengebied en doorkruisen alle soorten streeklandschappen ’van wad tot woud’.

REFUGIO'S, OVERNACHTEN IN 19 KERKEN

In historische kerken zijn overnachtingsmogelijkheden voor wandelaars en fietsers, die als pelgrim onderweg zijn. Ze bieden eenvoudige slaapplekken tegen een bescheiden vergoeding. De meeste kerken zijn eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Vrijwilligers beheren de kerken, die allemaal langs of in de buurt van de routes liggen.
Tip: informatie over routes en refugio's staat in de flyer: Santiago aan het Wad 2024.pdf
KERKEN DIE MEEDOEN
Blessum, Boksum, Britsum, Buitenpost, Eastrum/Oostrum, Foudgum, Hiaure, Jorwert, Jubbega-Schurega, Lippenhuizen, Nijland, Peins, Rottevalle, Swichum, Sybrandahûs, Terband, Wânswert en Surch/Zurich. Ook De Groate Kerk in Sint-Jacobiparochie, het startpunt van het Jabikspaad, is een refugio.
VOORZIENINGEN
Refugio's bieden onderdak aan twee tot vier gasten en zijn van 1 april tot 1 oktober toegankelijk. Er zijn 2 tot 4 veldbedden, er is water en een toilet; geen douche. Je kunt er niet koken. Zorg dat je zelfvoorzienend bent en beschikt over een slaapzak. Soms is er horeca of kan een ontbijt of warme maaltijd worden aangeboden. De kerken zijn herkenbaar aan het blauw-gele icoon van ‘’pelgrims voor pelgrims’’. De kosten bedragen € 20,-. p.p.p.n. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.00 uur. De refugio's worden gerund door vrijwilligers. Houd daar rekening mee. Het past niet altijd om gasten te ontvangen. Je kunt het beste tevoren even bellen over de een refufio beschikbaar is.
TIP: Je kunt ook één of twee nachten een refugio boeken en de omgeving daar verkennen door gedeeltes van de pelgrimsroutes te volgen. Of je eigen route samenstellen met behulp van de wandelknooppunten van de Marrekrite
WIE KAN VAN EEN REFUGIO GEBRUIK MAKEN
Je kunt gebruik maken van een refugio als je in het bezit bent van:
  1. een pelgrimspas van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob of haar buitenlandse zusterorganisaties
  2. een routeboekje van het Jabikspaad (stempelkaart is ook geldig), St. Odulphuspad, Bonifatius Kloosterpad, Klooster Claercamppad of Ziltepad
  3. je bent donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken
  4. of je loopt het Streekpad Noardlike Fryske Wâlden of het Friese Woudenpad. Dan kun je in de refugio van Rottevalle overnachten op vertoon van je routegids van Wandelnet. Rottevalle ligt aan beide routes
INFORMATIE CONTACTPERSONEN EN HUISREGELS REFUGIO'S
Je kunt de volgende documenten downloaden:
CONTACTGEGEVENS REFUGIO'S
REFUGIO'S 1 APRIL 2025 IN FRIESE KERKEN ADRES- ROUTEGEGEVENS.pdf
HUISREGELS REFUGIO'S
HUISREGELS 2025.pdf

FILM ''SANTIAGO AAN HET WAD, PELGRIMEREN IN FRIESLAND''

De Friese cineast Anton Stoelwinder maakte in 2018 een sfeervolle muzikale filmimpressie over pelgrimeren door Fryslân. De film toont de afwisseling van streeklandschappen met bezienswaardige locaties en pelgrimsovernachting in een historische kerk.
DE FILM STAAT OP YOUTUBE > SANTIAGO AAN HET WAD

Pelgrimeren hedendaagse trend.

Pelgrimeren of langeafstandwandelen/-fietsen past in een groeiende trend in cultuur- en bezinningstoerisme. Meer mensen zijn op zoek naar eenvoud en diepgang. De belangstelling voor de wandel- en fietsroutes naar de Santiago de Compostela in Noord-Spanje neemt toe. De Europese pelgrimsroutes staan op de werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Het Friese Jabikspaad is een van de drie noordelijke aanlooproutes naar Santiago vanuit de Lage Landen. De route loopt van De Groate Kerk te Sint-Jacobiparochie en Zwarte Haan naar het Overijsselse Hasselt en gaat dan verder over andere routes naar het Zuiden. Bron van inspiratie voor pelgrims is een kroniek - de Codex Turpinus uit 1124 - over een droom van keizer Karel de Grote, waarin hij een weg van sterren langs de hemel zag, die het pad richting Santiago aangeeft. Deze droom was de aanzet tot een Europese pelgrimstraditie ‘van zee tot zee’: van de Mare Frisia/Friese Zee (nu: Noordzee) in het noorden tot de Atlantische Oceaan voor de Spaans-Galicische kust bij Santiago de Compostela. Wie besluit ‘de camino’ te gaan lopen of fietsen naar Santiago leeft sober, maakt grensoverschrijdende ontmoetingen mee, doet inspiratie op, beleeft onderweg zeer afwisselende natuur en cultuur en neemt afstand van de hectiek, carrièredruk en materiële consumptie die het hedendaagse leven van velen domineert.

FRIES PELGRIMSROUTE NETWERK

Vijf routes, die op meerdere plaatsen op elkaar aansluiten:
Het Jabikspaad is de Friese aanlooproute naar het Spaanse Santiago de Compostela en loopt van Sint-Jacobiparochie/Zwarte Haan naar Hasselt bij Zwolle. 150 km voor wandelaars en 130 km voor fietsers. Het is een op zichzelf staande route, maar kan een eerste stap op weg zijn naar een hoger doel.
Het Klooster Claercamppad loopt door het eeuwenoude terpenlandschap van de Waddenkust. In 13 wandeletappes van Lauwersoog via Dokkum, Sint-Jacobiparochie, Franeker, Bolsward om te eindigen in Sint-Jacobiparochie. Er zijn drie rondwandelingen en drie fietstochten beschreven. De Middelzeeroute is er een van.
Het Odulphuspadis een 260 km lange wandelroute door Zuidwest-Fryslân; wandelen in de voetsporen van de heilige Sint Odulphus. In het gebied tussen Stavoren en Leeuwarden zijn 15 trajecten. Het pad kent vier lokale rondwandelingen.
Het Bonifatius Kloosterpad loopt in 12 etappes van Dokkum naar Wolvega en kent 13 lokale rondwandelingen. Het pad is een verhalenroute, die geworteld is in de klooster/middeleeuwse geschiedenis van Fryslân en die een nieuwe betekenis geeft aan het wandelknooppuntennetwerk in de Friese Wouden.
Het Ziltepad loopt langs de ruige rand van het noorden. De route gaat van kerk naar kerk langs de Waddenkust en is gekoppeld aan het thema bezinning en verbindt de unieke dorpen, haar inwoners en het Werelderfgoed Waddenzee.Ook zijn vanuit elke kerk rondwandelingen uitgezet. Het Ziltepad bestrijkt de Waddenkust van Noord-Holland, Fryslân en Groningen naar de grens met Duitsland. De routegidsjes van de etappes en de rondwandelingen en de stempelkaart van het Ziltepad zijn in de kerken gratis verkrijgbaar en zijn ook op de website te downloaden.

Routes in Noord-Nederland sluiten aan op Nederlandse pelgrimswegen.

Het Gronings-Drentse Jacobspad is een Noord-Hollandse pelgrimsroute van Uithuizen naar Hasselt bij Zwolle. Van Wad tot IJ is een pelgrimspad van Wieringen naar Haarlem/Amsterdam. De twee routes zijn samen met het Friese Jabikspaad aanlooproutes naar Compostela. Ze sluiten aan op andere Nederlandse pelgrimswegen naar Belgie. Die worden beschreven in de dubbelgids Jacobswegen in Nederland , een uitgave van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Treed in de voetsporen van Bonifatius en wandel van Dorestad naar Dokkum Deze Engelse missionaris zette in 716 voet aan wal in Dorestad en moest zijn zendingsdrang in 754 bij Dokkum met de dood bekopen. Hij vormde de inspiratie voor de wandelroute, die slingert zich 340 km lang door 1300 jaar geschiedenis.
LAW paden van Wandelnet zijn lange afstandspaden, waaronder het Pieterpad. Zeven paden doorkruisen Fryslân: Groot-Frieslandpad, Friese Woudenpad, Nederlands Kustpad, Zuiderzeepad, Waddenwandelen, Elfstedenpad en Friese Woudenpad.
Met de wandelknooppuntkaarten van Marrekrite kun je je eigen routes samenstellen.
De Digitale ideeënkaart van de Friese IJsselmeerkust geeft informatie over het gebied tussen Lemmer en de kop van de Afsluitdijk, ondermeer over de fiets- en wandelmogelijkheden in het gebied.
Pelgrimeren in Noord-Groningen heeft 2500 km aan pelgrimsroutes ontwikkeld. Trefwoorden: rondwandelingen, kerken, spiritualiteit, landschap en cultuur.
Fryslân Buitendijks: bij Zwarte Haan - het Friese Finisterre - houdt de wereld niet op voor de Waddendijk. Achter de dijk ligt de Waddenzee. In de buitendijkse kwelders met het bezoekerscentrum Noorderleech van 't Fryske Gea zijn wandelroutes uitgezet.
Je kunt als wadloper verder het wad op onder begeleiding van gidsen van het Wadloopcentrum Fryslân.
Misschien kom je uit bij de monniken van het Cisterciënzer klooster op Schiermonnikoog. Je kunt er overnachten.

Frisian pilgrim paths
Refugio's - sleeping in 19 beautiful Frisian churches

The Frisian village Sint-Jacobiparochie is the starting point of the Jabikspaad; a Dutch pilgrim path to the Spanish Santiago de Compostela. In the year of Leeuwarden- Fryslân Cultural Capital of Europe in 2018 Sint-Jacobiparochie has been the ''special'' end of the European pilgrim paths. This project was called: ''Santiago on the Wad''. ''Het Wad'' comes from the Wadden Sea and is on the UNESCO World Heritage List. There are five pilgrim paths in the province of Fryslân.
FRIESISCHE PILGERWEGE UND REFUGIO'S IN 19 KIRCHEN
Das friesische Dorf Sint-Jacobiparochie ist Ausgangspunkt des Jabikspaad; einer der niederländischen Pilgerwege zum spanischen Santiago de Compostela. Im Jahr der Kulturhauptstadt Europas Leeuwarden-Fryslân 2018 war Sint-Jacobiparochie das „besondere“ Ende der Europäischen Pilgerwege. Dieses Projekt hieß: ''Santiago auf dem Wad''. ''Het Wad'' stammt aus dem Wattenmeer auf der UNESCO-Welterbeliste. In der Provinz Fryslân gibt es funf Pilgerwege. Heute konnen Pilger - im Besitz eines Pilgerpasses - in 19 Kirchen - sogenannten Refugio's - übernachten.
Jabikspaad Odulphupad Bonifatius Kloosterpad Klooster Claercamppad Ziltepad
REFUGIO'S
Pilgrims - in possession of a pilgrim pass - could stay overnight in 19 churches, so-called ''refugio''. Contact details of refugio's:
REFUGIO'S 1 APRIL 2025 IN FRIESE KERKEN ADRES- ROUTEGEGEVENS.pdf

INFORMATIE OVER PELGRIMEREN

Het pelgrimsinformatiecentrum in De Groate Kerk te Sint-Jacobiparochie is een van de drie centra in Nederland. Je kunt er terecht voor vragen over pelgrimeren. Het is het hele jaar door elke 2e en 4e zaterdag van de maand open. Ervaren Santiago-gangers staan je te woord. Wat is pelgrimeren ? Voorbereidingen, ervaringen, routes, alles is te vinden op de site van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Tsjerkepaad organiseert wandel- en fietsrondjes langs kerken en plaatsen waar kloosters stonden. Trefwoorden: samen vieren, delen en verhalen. In de zomermaanden zijn 250 kerken op zaterdagmiddag open. In mei 2024 verschijnt een speciale routegids 'Rondjes om de kerken'.
Klooster Westerhûs is monumentale boerderij omgebouwd tot klooster. Midden in de weilanden in de buurt van Jorwert. Het is verbonden aan de protestantse gemeente en staat voor rust, bezinning, op adem komen en om inspiratie op te doen. Elke woensdagochtend is er een kleaster-ochtend en een rondwandeling. De kerk van Jorwert is een refugio. Het Jabikspaad en het Odulphuspad lopen er langs.
Het Stadsklooster Jabikshûs in Leeuwarden is een interkerkelijke gemeenschap, waar gastvrijheid, bezinning en creativiteit een grote rol spelen. Er is een pelgrimsguesthouse met twee kamers. Het ligt aan het Jabikspaad en de Middelzeeroute van het Klooster Claercamppad.

TITUS BRANDSMA ROUTES TUSSEN PELGRIMSPLAATSEN BOLSWARD EN DOKKUM

De Bonifatiuskapel in Dokkum is een kloosterachtige pelgrimskapel met processiepark en kruiswegstaties. Het is een Rooms-katholiek bedevaartsoord. De 20e-eeuwse Friese mysticus/pater-Karmeliet Titus Brandsma was in 1926 inspirator voor de bouw van de kapel en voor de nationale Bonifatiusbedevaarten. Titus is in 2022 heilig verklaard door Paus Franciscus wegens zijn verzetsrol tegen Duits fascisme en martelaarsdood in het concentratiekamp Dachau in 1942. Met de heiligverklaring in 2022 zijn Bolsward en Dokkum belangrijke pelgrimsplaatsen geworden. Elk jaar wordt op 27 juli wordt de Titus Bransma gedenkdag gehouden in Bolsward en Dokkum.
In het Cultuur Historisch centrum De Tiid in het voormalige stadhuis van Bolsward neemt Titus een belangrijke plek in. Er zijn wandelingen uitgezet, die voeren langs sporen waar Titus gewoond en geleefd heeft. Vanuit Bolsward is een Titus Brandsma Wandeling naar het in 2023 onthuld Belevingspunt, op de plek waar het voormalige klooster Bloemkamp stond.
Het Klooster Claercamppad verbindt in vijf etappes Bolsward met Dokkum. Onderweg kom je meerdere refugio's tegen, waar je kunt overnachten.
Sporen van de heilige Titus is een meerdaagse fietsroute van Bolsward via Leeuwarden en Dokkum naar Holwerd. Onderweg kun je logeren in de refugio's in de kerken van Nijland, Jorwert, Boksum, Blessum, Wânswert, Hiaure en Foudgum. Van de pier bij Holwerd vertrekt de boot naar Ameland. In de Clemanskerk op het eiland speelt Titus ook weer een rol.
Een Titus route 26 juli 2024.pdf via Leeuwarden ontbrak tot nu toe. De route volgt de wandelknooppunten en gaat van Bolsward - het “Rome van het Noorden” - via Leeuwarden en Burgum naar de oude “bedevaartstad Dokkum”. Onderweg kom je langs plaatsen die voor Titus belangrijk waren. In Burgum kom je langs een oude kloosterkerk en je loopt langs de Schierstins in Feanwâlden. De stins in was een uithof van het bij Rinsumageest gevestigde machtige Cisterciënzer klooster Claercamp.